İtalya, bu sene Dante Alighieri ‘ nin (1265 Florence-1321 Ravenna) ölümünün 700. yıl dönümünü okullarda, müzelerde, tiyatrolarda İlahi Komedya’dan bölümler okuyarak  kutluyor.

Dünya edebiyatının başyapıtlarından biri olarak kabul edilen İlahi Komedya‘yı 35 yaşında yazan Büyük Şair – Sommo Poeta bu ölümsüz eserde, dünyadan göç eden ruhların öbür dünyaya yaptığı yolculuğu anlatır. Kitabı tam yazmaya başladığı dönemde doğduğu şehir olan Floransa’dan politik sebeplerle sürgüne gönderildiği Ravenna’ya doğru yola çıkar ve kalan yaşamını orada sürdürür.

Bu yolculukta sırayla Inferno, Purgatorio, Paradiso – Cehennem, Araf ve Cennet’tin katlarında seyrederken  doğduğu şehirden tanıdığı çeşitli kişilerin ruhlarının öbür dünyada farklı ıstırap ve mutluluk koşullarında yerleşmiş olduklarını görür.

Dante’yi bu olağanüstü yolculuktaki bilinmez tehlikelere karşı korumak ve yol göstermek için rehber olan Virgil, onu öbür dünyanın girişinde karşılar. Aklı ve bilgeliği temsil eden Virgil, Dante’yi Inferno ve Purgatorio’dan geçirmekle görevlidir. Purgatorio’dan sonra gelen cennettin katları ve Empyrean’ a – İlahi Zat’ın bulunduğu mevkiye – kadar  Dante’nin platonik ve mistik çocukluk aşkı, çok erken yaşta ölen Beatrice rehberlik eder. 

Dünyadan göç etmiş ruhlar arasında kaderleri cehenneme yazılmış olanları, kayıkçı Charon karşılar ve onları Acheron nehrini geçirerek cehennem kapısına bırakır.

Virgil ve Dante cehennemin kapılarına geldiklerinde kapıda bekçilik eden  leopar, aslan ve kurtla karşılaşırlar. Leopar şehveti, aslan gururu ve kurt açgözlülüğü temsil eder.

Farklı ıstıraplar içeren cehennem çemberlerinden hangisinde kimlerin kalacağı, ruhların dünyada işledikleri günah ve kötülüklere karşılık olan ebedi cezalarına göre belirlenir.

1. çember : putperestler, hayali tanrılara tapanlar ve liderleri
2. çember : cinsel sapıklar
3. çember : açgözlüler ve oburlar
4. çember : hırsızlar ve müsrifler
5. çember : kendini beğenmiş, kibirli ve öfkeli olanlar
6. çember : sapkınlar, kâhinler, büyücüler
7.  çember : doğaya, eşyaya, bedene, varlıklara şiddet uygulayanlar, katiller, zorbalar, intihar edenler
8. çember : dolandırıcılık ve yolsuzluk yapanlar; sahte peygamberler, ikiyüzlüler, hilekâr danışmanlar, politikacılar, yoldan çıkaranlar, dalkavuklar
9. çember : ihanet; aileye, arkadaşlara, misafire, hukuka, ülkeye ve Tanrı’ya hıyanet edenler.
10. çember : yerkürenin en dipteki merkezi : Başlangıçta yüksek zekâ ile yaratılan, ancak isyanı ve gururu nedeniyle cennetten kovularak kötülüğün temsilcisi olan Lucifer’in  (Şeytan, Azazel) çemberi.

Dante ve Virgil, Cehennemin çemberlerinde nice ıstıraplar içinde yaşamaya bırakılan ruhların arasından geçtikten sonra günahlardan arınma âlemi olan Purgatorio’ya (Araf) gelirler. Derin pişmanlıklar, merhamet ve sevgi hisleri Purgatorio’nun kürelerine hâkimdir. Buraya gelebilen ruh için hatalarının bağışlanması ve haysiyetini geri kazanma umudu devam eder. Purgatorio’da eğitimlerini bitirerek oradan çıkıp yükselmeye hak kazanan “kurtulmuş” ruhlar, yaptıkları kötülüklerin izlerini ve pişmanlık dolu acıların anılarını son bir kez Purgatorio’da bulunan Lethe nehrinde yıkayıp, Paradiso’da geçer ve orada hak ettikleri aşamaya yerleşirler.

İlahi sevgiyi ve rehberliği temsil eden Beatrice, Dante’yi Paradiso’nun kapılarında karşılar.

Paradiso’nun küreleri, güneş sistemimizin gezegenleri tarafından temsil edilir ve her birine belirli bir erdem atfeder :

Ay – ölçülülüğü temsil eder; kalbi iyi olup da adadıklarını yerine getiremeyenlerin  yeri

Merkür – şöhrete düşkünlüğü temsil eder; şan, şöhret için iyi işler yapanlar burada kalır

Venüs – tensel aşkın gezegeni, güçlü maddesel cazibelere tutulanların yeri

Güneş – Tanrı’nın aydınlatan lütfunun sembolü, nihai bilgelik.

Mars – cesaret

Jüpiter – adalet

Satürn – ılımlılık ve kısıtlama

8. küre – inanç, umut ve ilahi aşk. Satürn’den gelen tefekkür merdiveni buraya kadar ulaşır.
9. küre, Kristalin – en hızlı küre ve maddesel cennetlerin en uzakta olanı; zaman, mekan ve nedensellik burada başlar.
10. küre, Empyrean –  zaman, mekan ve maddenin dışında ve üzerinde bulunan İlahi Zat. Burasını “Her şeyin aktığı sonsuz deniz” olarak tarif eder.

Cennetin katlarında yükseldikçe mutluluk ve neşe artar. Dante, Beatrice eşliğinde Empyrean‘ a ulaşmanın coşkusu ile esrimiş hâlde iken bir anda Hakikat’i idrak eder. Empyrean, insan ruhunun ebedî mutluluğa, neşeye ve mutlak huzura kavuştuğu aşamadır.

Salvador Dali, Dante’nin bu “manevi hâl”ini ve Beatrice tarafından taçlandırıldığı sahneyi anlatan mısraları çok güzel resmeder.

E’n la sua voluntade è nostra pace.
Ve huzuru ancak onun rızasında buluruz.
Paradiso, Kanto II

O anda tam bir aydınlanma, vahiy ve huşû içinde olan Dante, Hakikat’in tecellisini görür…

Ve yazıldığından beri geçen yedi yüz yılda İlahi Komedya’nın en çok okunmuş şu mısralarını sıralar:

Oysa zaten isteğim ve iradem
bir çemberdeymiş gibi döndürülüyordu
hepsi yekpâre aynı hızda
güneşi ve yıldızları da döndüren bu aşkla.

Paradiso, Kanto XXXIII

Duygu Bruce